نوروزی خوان :
اگر تا حدودی به یاد داشته باشیم ، تا چندین سال قبل شمار نوروزی خوانها که ما از آنها به مبارک یاد می کردیم ، بیش از آن چیزی بود که حالا می بینیم . تقریبا" در هر کوی و برزنی دو چهره ی سیاه و خنده دار را می دیدیم که با نقاره و بشکن زدن و آوازی خواندن ، آمدن بهار و عید نوروز را تبریک می گفتند و رهگذران نیز برای این شادی و نشاطی که به آنها به همراه خود آورده بودند ، پولی به عنوان هدیه می دادند و امروزه تنها یکی دو مورد آن هم در شهر های نه چندان بزرگ دیده می شود . این مبارک ها همان پیک های نوروزی هستند که در زمانهای نه چندان کهن ، دسته های بزرگی را تشکیل می دادند و شهر ها و محله ها می رفتند و از کنار در خانه ها عبور می کردند و با شادی و هلهله آمدن نوروز و فرارسیدن بهار را تبریک می گفتند نوروز خوانی از دیر باز در بیشتر نقاط ایران ، به ویژه گیلان و مازندران و آذرباییجان و فارس ، بسیار رواج داشته است .
در ترانه های نوروزی خوانان گیلان برخی از پدیده های طبیعی ، مانند مهر و نور و خاک و باد و زمین که نزد ایرانیان جنبه ی تقدس دارد با معتقدات مذهبی شیعه در آمیخته است . مثلا" ، برخی از این ترانه ها با یاد دوازده امام شیعیان آغاز و با وصف نوروز و نوسال پایان می یابد این اشعار ترجیح بندند و ترجیع ترانه ی « دوازده امام » این بیت است :
« ..... به یاسین و الف لام به فیروز دهید مژده که آمد عید نوروز »
و ترجیع ترانه ی « نوروز و نوسال » این چهار پاره است :
« ....... باد بهاران آمده ، گل در گلستان آمده / مژده دهید بر دوستان ، این سال نو باز آمده »
بیشترین ترانه ها به صورت ملمع فارسی – گیلانی سروده شده اند . نوروز خوانان ترانه ها را با آهنگ یا نغمه ی مخصوص می خوانند . ترجیع ها را هم همه افراد دسته نوروزی خوان ، دو تن یا بیشتر با هم می خوانند .
در اردبیل پیک های نوروزی چند دسته اند که از چند روز پیش از نوروز به شهری می آیند و پیام آمدن بهار و نوروز را با شادی به مردم می رسانند ، مردم نیز آمدن آنها را با نقل و شیرینی گرامی می دارند . یک دسته از پیک های نوروزی ،« تَکَم چی » ها Takamchi ) ( هستند . هر یک از تکم چی ها ، یک تکه (taka ) در دست دارند و می گردانند و نوروز را با فریاد اعلام می کنند . تکه تندیس چوبی شتر کوچکی است که دمی از مو بر آن چسبانده اند و بر سرش پری از مرغ یا خروسی گذاشته اند و آن را با تکه پاره های قالی و گلیم و آینه و منجوق آراسته اند .
دسته ی دوم « یِملیک چی » ها هستند . یملیک چی ها از روستاهای پیرامون سبلان با دسته های گل صحرایی و سبزه و یملیک ( شنگ ) به شهر می آیند و به در خانه ها می روند و در حالی که ترانه هایی در وصف نوروز می خوانند درها را می کوبند و به هر خانواده دسته ای گل و سبزی می دهند .
پیک های دیگری نیز هستند که با تخم مرغ های رنگی و نقاشی شده ، یا دانه های اسپند برنج کشیده شده ، یا سبد های ماهی که از رودخانه های اطراف اردبیل گرفته اند به در خانه ها می روند و با اهدای آنها به خانواده ها نوروز را به در خانه ها می آورند .
ترانه هایی را که پیک های نوروزی می خوانند با این بیت ها آغاز می شود :
« بهار آمد ، بهار آمد ، خوش آمد علی با ذوالفقار آمد ، خوش آمد
سیزون بو تازه بایر اموز مبارک آیوز ، ایلوز ، هفتوز ، گونوز مبارک »
( عید نوروز شما مبارک ماه ، سال ، هفته و روز شما مبارک )
پیک های نوروزی پس از پیام نوروزی خود ، با پول هایی که از مردم هدیه گرفته اند نقل و نبات و خشکبار و لباس می خرند و پیش از تحویل سال نو به روستاهای خود باز می گردند .
سبزه کاشتن در ایران کهن :
ایرانیان رسم کاشتن دانه و سبزه و رویاندن را به هنگام گردش سال کهنه به نو ، همچون آئین نوروزی از جمشید می دانستند و باور داشتند که جمشید پس از سرکوب اهریمن و پیروانش ، که برکت را از مردم روی زمین گرفته بودند و باد را نمی گذاشتند که بوزد و درختان برویند ، به زمین باز گشت . در این روز که نوروزش نامیدند هر چوب و درختی که خشک شده بود باز روئیده و سبز شده و هر شخصی از راه تبریک به این روز در تشتی جو کاشت . سپس این رسم در ایرانیان پایدار ماند ، که روز نوروز در کنار خانه هفت صنف از غلات ، در هفت استوانه بکارند و از روئیدن این غلات به خوبی و بدی زراعت و حاصل سالیانه حدس بزنند .
سبزه کاشتن در ایران امروز :
سنت رویاندن سبزه هنوز چون گذشته میان مردم باز مانده است و هر خانواده از دو سه هفته به نوروز مانده ، به شمار افراد خانواده مشتی غله و حبوب در لب تخت ها و بشقاب ها سبز می کند . برخی نیز تخم ترتیزک یا کنجد روی کوزه های سفالی می رویانند .
مردم هر جامعه ای از سرزمین ایران ، بنا بر ویژگی های فرهنگ بومی خود ، برخی از دانه های گیاهی را پیش از آمدن نوروز می کارند تا در اول نوروز سبز و بالنده شوند . در بیشتر جاها ، مردم به هنگام گشتن سال کهنه به سال نو ، سبزه ها را بر میان سفره های هفت سین می گذارند و آنها را تا سیزده نوروز ( سیزده به در ) نگاه می دارند . در روز سیزده ، سبزه ها را از خانه بیرون می برند و به دشت و صحرا یا آب روان جوی و رودخانه می افکنند .
آئین ها و آداب تحویل سال :
خوان نوروزی :
گستردن خوان نوروزی یا سفره ی نوروزی در هنگام تحویل سال نو و گزیدن هفت نوع خوراکی گوناگون و چیدن آن روی سفره ، از رسم های ویژه و عمومی در نوروز بوده است .
امروزه ، هفت نوع خوراکی که روی سفره ی نوروزی می چینند بنا به مقتضیات اجتماعی ، فرهنگی و اقلیمی در نواحی مختلف فرق می کند . در بیشتر مناطق ایران در تحویل سال سفره هفت سین می گسترند و هفت نوع خوراکی که نخستین حرف نام هر یک سین است ، مانند سیب ، سنجد ، سمنو ، سرکه ، سماق ، سنبل و سیر یا سیاه دانه روی آن می چینند . در برخی از روستا های فارس و خراسان سفره ی هفت میم و سفره ی هفت شین از هفت گیاه و میوه می گستردند .
روی سفره ی نوروزی افزون بر هفت خوراکی ، آینه ، لاله ، شمع ، قرآن ، جامی پر از آب – که در آن چند برگ سبز و شمشاد و نارنج انداخته اند – یک جام با ماهی های قرمز ، نرگس و سنبل ، چند تخم مرغ پخته رنگین و نقاشی شده ، نان سنگک یا تافتون ، یک بشقاب سبزی پلو با کوکو و ماهی ، سکه نقره که معمولا" سکه صاحب الزمان است ، اسفند رنگ شده ، و شیر و ماست و پنیر و سبزی خوردن و شیرینی می گذارند . هر یک از این چیز ها و خوراکی ها در فرهنگ ایرانی معنا و مفهوم ی نمادی دارد .
زمان تحویل سال در ایران امروز :
در نخستین روز اعتدال ربیعی به هنگام ورود آفتاب به برج حمل سال تحویل می گردد و سال کهنه به پایان می رسد و سال نو و نوروز شروع می شود . در وقت تحویل سال ، همه ی اعضای خانواده ها در خانه ها ی خود گرد می آیند و در کنار خوان نوروزی می نشینند . شمع های شمعدان یا چراغهای روی خوان نوروزی را پیش از تحویل سال روشن می کنند ، و سکه و یا اسکناس هایی لای قرآن می گذارند .
در میان مسلمانان رسم چنین است که پس از تحویل سال ، همه ی اعضای خانواده با یکدیگر عید مبارکی می گویند . کوچک ترها دست بزرگ ترها را می بوسند و بزرگ ترها صورت کوچکترها را .
آنگاه بزرگ خانواده دعای سال تحویل زیر را می خواند و دیگران آن را تکرار می کنند :
« یا مُقَلِّبَ القُلوبِ و الاَبصار ،
یا مُدبِّرَ اللَّیلِ وَ النَّهار ،
یا محوِّلَ الحولِ وَ الاَحوالِ ،
حَوِّل حالَنا ِالَی َاحسَنِ الحال »
پس از خواندن دعای سال تحویل ، بزرگ خانواده قرآن را می گشاید و هفت سوره و یا هفت آیه از قرآن را که با کلمه سلام آغاز می شود ، می خواند . با خواندن این آیات ، آفت ها و بلاهای آسمانی و زمینی و ابلیس و شیطان را از محیط خانواده دور می کنند و سلامت و آرامش را به خانه در سال نو می آورند . آن گاه به رسم تیمن و تبرک ، بزرگ خانه به هر یک از اعضای خانواده اسکناسی را که در لای قرآن گذاشته است ، می دهد . در این هنگام همه دهان خود را با شیرینی سفره ی نوروزی شیرین می کنند .
از قدیم رسم چنین بوده که پس از تحویل سال و آغاز سال نو ، کسی فرخنده رو و خوش قدم و نیک زبان به خانه در می آمد و نوروز را شاد باش می گفت و تندرستی و شادی و روزی فراخ در سال نو برای اعضای خانواده می آورد . این رسم همچنان تاکنون در میان عامه مردم ایران باز مانده است . در تهران قدیم ، این کار را معمولا" پدر یا مادر خانواده و یا یکی از اعضای خانواده و خویشاوندان نزدیک که قدمش را خوب و دیدارش را نیکو می پنداشتند ، انجام می داد . این شخص از خانه بیرون می رفت و پس از لختی باز می گشت تا نخستین کسی باشد که در سال نو قدم در خانه گذاشته است . او در خانه را می کوبید و در پاسخ پرسش اهل خانه که کیستی ؟ می گفت : تندرستی ! می پرسیدند چه آورده ای ؟ می گفت : شادی و پیروزی !
همچنین عامه ی مردم چنین می پندارند که به هنگام تحویل سال در هر جا که باشند تا آخر سال حضور در آن جا برایشان بسیار آسان و میسر است . مردم باور دارند که در موقع سال تحویل و آنگاه که خورشید به برج بره ( حمل ) می رود ، هر کس هر نیازی و مرادی داشته باشد و از خداوند بخواهد ، برآورده می شود . به پندار ایشان ، هر کس به هر کاری مشغول باشد ، تا آخر سال نو با آن کار مشغول و گرفتار خواهد بود . برخی از مردم جامعه های سنتی ، چند لحظه پیش از تحویل سال خرخاکی یا سکه در مشت نگه می دارند تا با تحویل سال ، برکت و نعمت و شگون برایشان در سال نو بیاورد .
بعد از تحویل سال و تا اتمام روزهای عید که شمار آن به سیزده روز میرسد ، به دید و بازدید در میان اقوام و خویشان و دادن هدایای نوروزی مشغول می شوند .
امسال سال موش است و لحظه تحویل سال، 9:18:19 می باشد.
« امیدواریم این سال ، سالی پر از برکت و نعمت و خوشی برای تمامی ایرانیان به همراه داشته باشد . »
